NEDEN OKUNMALI? Afganistan’da iktidarın yeniden Taliban’ın eline geçmesinin ardından, Avrupalı yorumcular Batı’nın İslam ülkelerindeki müdahalesini sorguluyor. Özgürlük ve demokrasi değerlerini başka ülkelere aktarmaya çalışmak ahlaki bir görev mi umutsuz bir çaba mı yoksa emperyalist bir kibrin sonucu mu?
Okuma Süresi: 4 dakika
“Batılı Değerler” Sorunsalı
Çekya’dan Český Rozhlas’a göre, “Batılı değerler” denen ilkelere sadece Afganistan’da değil, bazı Doğu Avrupa ülkelerinde de direnç gösteriliyor: “Batılıların anlamakta zorlandığı şey, Macarların, Lehlerin, Çeklerin, Rumenlerin ya da Bulgarların bazı şeyleri özgürlük, açık toplum ve hukuk devletinden daha çok önemsiyormuş görünmeleri. (…) Birbirinden alabildiğine farklı bu iki örnek, benzer bir soruyu ortaya atıyor: Batılı devletler kendi değerlerini ve demokratik standartlarını, bunların sık sık Batı’nın küstahlığının ve üstünlüğünün ifadesi olarak görüldüğü Doğulu devletlere dayatmalı mı? Batı, demokrasi ihraç ederken daha duyarlı bir tavır sergileyebilir.”
Ne Büyük Kibir
Almanya’dan Der Tagesspiegel’e göre Afganistan politikası dahil olmak üzere, birçok şey Avrupa’nın sömürgecilik mirasına dayanıyor: “Sömürgecilerin motivasyonu, ‘değerlerini’ tüm dünyaya yayma fikriydi. Örneğin Afrika, sözüm ona Avrupa tarafından ‘uygarlaştırılmayı’ bekleyenlerin yaşadığı, ‘tarihi olmayan bir kıta’ olarak kabul ediliyordu. (…) Almanya hükümeti ve müttefikleri, yaklaşık elli dilin konuşulduğu ve binlerce yıllık bir tarihi olan Afganistan’ı, askeri ve kalkınma yardımlarıyla ters yüz etmek istiyordu. Mali’de, Batı Afrika krallıklarının altın çağı olan 500 yıl öncesinden bu yana kullanılan sayısız Sahra göç rotası, ‘istikrar’ adına kapatılmak isteniyor. Ne büyük bir kibir!”
Sadece Hataları Hatırlamayalım
Şu ana dek Afganistan’da yapılan her şeyi kötüleyenler, Batı’yı kayıtsız şartsız reddeden kesimin elini güçlendirecektir, diyor siyaset bilimci Angelo Panebianco, Corriere della Sera’daki yazısında. “Havalanan uçaklara asılı haldeki erkekler, barbarların dönüşüyle dehşete kapılmış kadınlar ve kıyamet kopmadan kaçmaya çalışan herkes, yirmi yıllık bir savaş ve sayısız hataya rağmen, Batı’nın Afganlara, en azından özünde kabul edilebilir bir toplum yaratmada için yardım edebildiğinin kanıtları. (…) Sadece hataların değil, iyi olan şeylerin de hatırlanması neden mi önemli? Çünkü aramızda bulunan, Batılı toplumlardan her zaman tiksinmiş kişiler, bu temel ilkeler ve edinimlere karşı ‘büyük bir sefere’ çıkma iddiasında bulunuyorlar.”
Sadece Kendi Gücüyle
Irish Examiner, Afganların Taliban’dan ancak kendi güçleriyle kurtulacağını düşünüyor: “Giderek daha çok sayıda yorumcu, Taliban iktidarının yarattığı potansiyel dehşeti tarif ediyor ve Afganistan’la ilgili konularda bir kez daha başka türlü bir ‘Batı denetimi’ talep ediyor. Umarız ki tarihin bize öğrettiği ders asla unutulmayacaktır: Afganistan’ın sorunları, ancak Afganistan’daki insanlar tarafından çözülebilir. Tek umudumuz, bu yolculuğun masumların korunması adına fazla kanlı ve sancılı bir yolculuk olmaması. Tüm bunlara rağmen Afganlar bu yolculuğa tek başlarına çıkmak zorundalar. (…) Batı, Afgan halkının kendi kaderini tayin etme hakkına daha fazla müdahale etmemeli.”
Uygarlık Dediğin Hemen Değişmiyor
Litvanya’dan Delfi’ye göre; “(Batılı ülkelerin Afganistan girişimi,) salt inanca dayalı bir eylemden ibaretti. Başka inanca sahip kişilerce fethedilmiş bir bölgeye, insan haklarına ait bir kilise inşa etme denemesi, gökkuşağı renklerine sahip bir haçlı seferiydi. (…) Dini fanatiklerin baskısı altında yaşamak zorundaki özgürlük taraftarı Afganların durumu kuşkusuz çok üzücü. Ancak Batı, geleneksel Doğu’yu ne baskı, ne para, ne de eğitimle Batı’ya dönüştürebilir. Hayır, böyle bir şey mümkün değil. Bizimkilerin tam olarak anlaması için: Uygarlık dediğimiz, cinsiyet gibi kolayca değiştirilebilecek bir şey değil.”
Demokrasiye Uygunluğa Kim Karar Vermeli?
Halkın demokrasiye hazır olup olmadığına, demokrasiyi ihraç edenler karar vermemeli, diyor tarihçi Ernesto Galli della Logia, Corriere della Sera’daki yazısında: “Günümüzde bazı kesimler, Batı kültürüne özgü tarihsel bir gelişime dayanan demokrasinin, ancak bu kültürü paylaşan halklara uygun olduğunu iddia etmekte pek aceleci. (…) Peki ama kültürel uyuşmazlık yasasının geçerliliğine kim karar veriyor? (…) Buna muhatapları, yani bizimkinden farklı bir ‘kültüre’ ait insanlar tarafından karar verilmesi gerektiği açık. (…) Ancak kültürel uyuşmazlık argümanına, ne yazık ki genellikle muhatapları yönetenler başvuruyor.”
Ülke Laik Değildi
Hürriyet gazetesi genel yayın yönetmeni ve köşe yazarı Ahmet Hakan, Afganistan’ın hem Türk medyasında hem de uluslararası medyada yanlış temsil edildiğini düşünüyor: “Afganistan, bir hafta öncesine kadar sokaklarında özgürlük danslarının edildiği süper seküler bir ülke değildi. Laikliğin olmadığı bir İslam cumhuriyetiydi. Çok katı olmasa da dini kurallar geçerliydi. Yani demem o ki… “Taliban şeriat ilan etti, Taliban geldi laiklik elden gitti” falan türü cahilce imalara ve yorumlara kulak asmayın. İşin doğrusu şudur: Afganistan, İslam cumhuriyetiydi, fakat Taliban’ın istediği katılıkta bir İslam emirliği değildi.”
