NEDEN OKUNMALI? Dört yıl önce, Uluslararası Para Fonunun eski baş ekonomisti Kenneth Rogoff , kağıt parayı aşamalı olarak kaldırmak için güçlü bir dava açtı. “The Curse of Cash” adlı kitabında Rogoff, başta yüksek meblağlı banknotlar olmak üzere çok miktarda kağıt paranın vergi kaçakçılığını kolaylaştırdığını, uyuşturucu ticaretini körüklediğini, tedarik zincirinin en altına kadar ilerlediğini iddia etti. Peki, eldeki paraya elveda mı? Hatta dolara bile?
Okuma süresi: 5 dakika
Dört yıl önce, Uluslararası Para Fonunun eski baş ekonomisti Kenneth Rogoff , kağıt parayı aşamalı olarak kaldırmak için güçlü bir dava açtı. “The Curse of Cash” adlı kitabında Rogoff, başta yüksek meblağlı banknotlar olmak üzere çok miktarda kağıt paranın vergi kaçakçılığını kolaylaştırdığını, uyuşturucu ticaretini körüklediğini, tedarik zincirinin en altına kadar ilerlediğini iddia etti : 1999’da yapılan bir İngiliz araştırmasında, Londra’da test edilen 500 banknotun sadece dördünde hiçbir kokain izi yoktu.
Ayrıca, nakit varlığı para politikasını kısıtlıyor. Yatırımcıların 100 dolarlık bir kasayı tam olarak koruma alternatifi olduğunda, merkez bankalarının negatif faiz oranları uygulaması daha zor. Bu, o zamanlar bazılarına çok abartılı bir nokta gibi görünüyordu; ancak kovid-19 krizi, henüz Amerika Birleşik Devletleri’nde olmasa da birçok ülkede politik gündeme negatif oranları getirdi.
Rogoff’un yazısından bu yana, bir ödeme mekanizması olarak nakit para gitgide azalıyor. Örneğin İsveç’te kağıt kronun sonu yakın görünüyor. Mobil ödeme sistemi Swish küçük bir para birimi görünümünde. Son zamanlarda, Stockholm’de nakit dolu cüzdanla bir bira almaya çalışan biriyseniz, büyük olasılıkla susuz kalacaksınız demektir.
Kovid-19 krizi, insanlara banknotlardan uzaklaşmak için yeni bir gerekçe verdi. Virüsün paraya temasla bulaşabileceği ve birçok satış yerinin “nakit geçmez” yazısı koyması gerektiği bildirildi. Köyde dolaşan “fish&chips” minibüsü bile sadece temassız kart kabul edecek. Aslında bu korkutucu hikayede çok az geçerlilik payı var veya hiçbir geçerlilik payı yok. Dünya Sağlık Örgütü, banknotların korona virüsü ilettiğine dair bir kanıt olmadığını söyledi. Virüs plastik kartlarda ne kadar kalabiliyorsa banknotlarda da o kadar kalıyor. Edinburgh Üniversitesinde epidemi uzmanı olan Christine Tait-Burkard, “Birisi hapşırmak için bir banknot kullanmadığı sürece” nakdin bir hastalık vektörü olmadığını söylüyor.
Ancak hasar gerçekleşti ve krizin ilk ayında Birleşik Krallık’ta nakit kullanımı % 60’tan fazla düştü. İşlem hacimleri yarıya indi. Bir ankette, katılımcıların yaklaşık % 75’i gelecekte daha az nakit kullanmayı umduklarını söyledi.
Gelişmiş dünyada artan bu eğilim, sayısal bankacılık ve banka dışı ödeme sistemi sağlayıcılarına avantaj sağladı. Apple Pay ve PayPal iyi gidiyor. Fintech neobanks kullanıcı sayısını genişletmeye devam ediyor. Ancak pek çoğu, henüz sürdürülebilir bir iş modeli bulup bulmadıklarını sorguluyor. Facebook’un Libra para birimi, modelinin güvenli ve kara para aklama karşıtı protokollerle uyumlu olduğu konusunda, düzenleyicileri ikna etmeye çalışıyor ve kenardan oyuna girmeye hazırlanıyor.
Nakit kullanımındaki düşüş, merkez bankalarının sayısal para birimleri üzerindeki çalışmalarına da büyük bir ivme kazandırdı. Banknotlar sayesinde vatandaşlar ve işletmeler yüzyıllardır merkez bankası üzerinde doğrudan hak talebinde bulunabildiler. Nakit kaybolursa, ister merkez bankası sayısal para birimi, ister toptan, perakende veya her ikisi için bir kanıt yok mu? The Bank for International Settlements, bazı merkez bankalarının aktif olarak bir banka açmayı düşündüğünü ancak hiçbirinin henüz atılımda bulunmadığını bildirdi. İsveç Riksbank’ın ise ilk e-kronu hazır.
Peki, eldeki paraya elveda mı? Hatta dolara bile?
Yanıt çok net değil. İlk etapta, nakit transferleriyle gerçekleştirilen işlemlerin sayısı gerçekten düşerken, aralığın alt noktasında bile, birçok ülkede dolaşımdaki nakit hacmi artmaya devam etti. BIS’e göre, geçen yılın sonundan bu yana, dolaşımdaki para birimi miktarı İtalya’da %8, ABD’de %7 arttı. İhtiyati nakit varlıkları arttı. Nakit cazibesini bir değer deposu olarak görenler ve mahremiyete değer verenler, sadece uyuşturucu satıcıları ve vergi kaçakçıları değil. En büyük ekonomilerden sadece Çin, fiziksel para biriminin GSYH’ye oranında mutlak bir düşüş görmeye başladı.
Nakit para kullandırım araçlarının geri çekilmesine karşı siyasi bir tepki olduğuna dair işaretler de var. Kanada Bankası işletmelerden, banka hesaplarına ve kartlara erişimi olmayan kişiler, kendilerinin alışveriş yapamayacağını düşündüğü için, finansal dışlanma endişelerini göstererek nakit kabul etmeye devam etmelerini istedi. New York City, San Francisco ve New Jersey, işletmelerin nakit parayı reddetmelerini engelledi. İsveç’te bile Swishers her şeye sahip değil. Kontantupproret (Nakit İsyanı) adlı aktivist bir grup, yoksul tüketicilerin kâğıt para kullanma olanağını sürdürebilmeleri için kampanya yürütüyor. İngiltere’de hükümet, kullanımın hızla düşmesine rağmen, ulusal ATM filosunun zorunlu bakımını öneren bir “nakde erişim” incelemesi yayınladı.
Özetle, “Dollar Bill”in ölüm ilanını yazmak için henüz çok erken olabilir. Hizmetlerine olan talep hala güçlü. Merkez bankalarının belki de kısmen, Libra-egemen bir dünyada hükümetleri değil, Facebook’u zenginleştirecek olan tahsisat geliri kaybını önlemek için bankalara sayısal hizmetler sunması mantıklı olabilir. Ancak merkez bankaları kredi tahsisi işine girmek istemedikçe, bankacılık sistemine geniş çaplı aracılıktan kaçınmak isteyeceklerdir.
Öngörülebilir gelecekte bir tür karma ekonomik ödeme sisteminde yaşayacağımızı düşünüyorum. Nakit para; çeşitli kartlar ve doğrudan sayısal aktarımların yanı sıra, geçmişe göre daha mütevazı olsa da bir rol oynamaya devam edecek.
