LUKE SAVAGE / Evden Çalışmak, Çalışanların Yaşamına Daha Fazla Denetim Getirecek

NEDEN OKUNMALI? Korona virüs sonrasında evden çalışmanın “yeni normal” olacağına dair şirket dünyasında gitgide artan bir fikir birliği oluşuyor. Şirketler bunu çalışanlar için bir avantajmış gibi pazarlayacak ama aslında bu patronlara yaşamlarımız üzerinde daha büyük bir denetim vermek anlamına geliyor.
Her evin bir büro ve her büronun bir ev olmasıyla, iş ve özel yaşam arasındaki sınırın en son kalıntısı da temelli olarak ortadan kalkacak.

Okuma süresi: 10 dakika

Dünyanın dört bir yanında milyonlarca çalışan karantina altına alınırken, birçokları pandemi öncesi zamanlarda sık sık ziyaret ettikleri bürolarına ve işyerlerine dönmeyi özlemle bekliyorlar. İşe gidip gelmenin ve bir sandalyenin üzerinde klavyeyle yazmak için zaman öldürmenin ya da mahalledeki en sevdiği kafeteryada öğle yemeği yemenin yükünü bir yana koyarsak, modern işyerlerini karakterize eden steril koridorları ve sakinleştirici dekorları, evin kişiselleştirilmiş rahatlığına kim tercih eder?

Bununla beraber pandemiyle ilişkili evden çalışma önlemleriyle geçen birkaç aydan sonra, bu yenilikler sonu gelmez “Zoom” aramalarından hızla yorgun düşen, normal büro-ev ayrımının çöküşünün yasını tutan ve gün içinde sosyalleştikleri meslektaşlarının arkadaşlığını özleyen birçok çalışan için, parıltısını yitirmiş görünüyor. Küresel mimari ve tasarım firması Gensler tarafından yürütülen bir araştırmaya[1] göre ABD’de çalışanların %12’si evden tam zamanlı olarak çalışma fikrini şu an için tercih ediyor.

Diğer yandan yöneticiler arasında, kamu sağlığı bahanesi uzun zaman önce ortadan kalktıktan sonra bile, kovid-19’la ilişkili evden çalışma önlemlerini yeni normal kılma konusunda bir görüş birliği gitgide büyüyor gibi. Özellikle teknoloji dünyasında birçok şirket, şimdiden uzaktan çalışmanın varsayılan model haline geldiği ve geleneksel işyerinin tamamen yok olduğu pandemi sonrası geleceği hevesle bekliyor.

Facebook’un kırk beş bin çalışanının yarısından fazlası[2] “olabildiğince kısa sürede ofise geri dönmeyi” istiyor ve sadece %20’si halihazırda uzun vadede evden çalışma fikri konusunda hevesli. Yakın geçmişte Mark Zuckerberg, Wall Street Journal’a şirketin çalışanlarının yarısını, gelecek on yılda uzaktan çalışmaya kaydırmayı umduğunu söyledi[3]. Microsoft’un başkanı Satya Nadella, “her şey uzaktan” olarak adlandırdığı duruma yaklaştırdığı için, korona virüsün sunduğu fırsatı değerlendirmeyi umuyor. Nadella yakın geçmişteki bir şirket geliştiricileri konferansında “Her kurum, üretimden satışa ve müşteri desteğine kadar her şeyi birdenbire uzaktan halledilir kılma becerisine, gitgide artan bir biçimde gereksinim duyacaktır,” dedi. Geçen ay Kanada’nın kamuya arz edilmiş en değerli şirketi Shopify, kendisinin ve beş bin çalışanının o andan itibaren “varsayımsal olarak dijital” olduğunu ilan etti.[4]

Teknoloji dünyasının dışında bile, aynı fikir birliği ortaya çıkıyormuş gibi görünüyor. Örneğin Bank of Montreal yaklaşık otuz altı bin çalışanının %80’inin[5] virüs tehdidi azaldığında, ev ve ofisin kalıcı bir karışımına kayacağını bekliyor. Karantina sadece birkaç haftalıkken, PriceWaterhouseCoopers’ın şirket mali sorumlularıyla (CFO) yaptığı bir araştırma[6], neredeyse %30’unun işlerinin fiziksel tarafını azaltmayı şimdiden planladığını saptadı. Gartner’ın[7] Nisan ayında yaptığı bir araştırma, şirketlerin dörtte üçünün, en azından bazı çalışanlarını kalıcı olarak uzaktan çalışmaya kaydırmayı planladığını ileri sürdü.

Özellikle ekonominin beyaz yakalı sektörlerinde, pandemi, yönetim kurulu başkanlarının ve yöneticilerin hem zorunlu hem de özgürleştirici olarak kaçınılmaz bir biçimde paketleyip sunacağı, modern işyerlerinin potansiyel olarak kapsamlı dönüşümü için kayda değer bir katalizör[8] olacak gibi görünüyor. Bank of Montreal yönetim kurulu başkanı Darryl White, geçen ay Bloomberg News’e[9] verdiği demeçte, yeni uzaktan modeli “Work 2.0” olarak adlandırarak bunun, “Üretkenlik ve esneklik hakkında düşünmenin harmanlanmış bir yaklaşımı” olduğunu söyledi ve “bu çalışma biçimimizin evrimiyle ilgili,” diyerek özetledi.

Evden çalışma kültürüne kaymak konusundaki korkulardan biri, bunun operasyonel kaosa neden olabileceği: kaçırılan toplantılar, istikrarsız kablosuz ağ bağlantısı, (hem mecazen hem de gerçek anlamda) bozuk telefon oyunları.

Bu tür bir kaymanın altında yatan piyasa dürtüleri mükemmel bir biçimde apaçık olsa da yeni teknolojiler ve korona virüs sırasında uzaktan çalışmanın normalleştirilmesi, gayrimenkul maliyetlerini fiziksel çalışma alanlarını kapatarak kısmak üzere, bir bahane arayan şirketler için beklenmedik bir açılım yarattı. Kanada’nın Globe and Mail Gazetesi, birçok işletmenin, çalışanların eve hapsolmasını, verimlilik ya da üretkenlik açısından az da olsa dezavantajlı bulduğunu bu hafta sonu haberleştirdi[10]:
Evden çalışma kültürüne kaymak konusundaki korkulardan biri, bunun operasyonel kaosa neden olabileceği: kaçırılan toplantılar, istikrarsız kablosuz ağ bağlantısı, (hem mecazen hem de gerçek anlamda) bozuk telefon oyunları. Aksine, on binlerce çalışanı olan şirketler bile, IT altyapılarının olduğu kadar disiplin süreçlerinin de dayanıklı olduğunu saptadı. Çalışanlar neredeyse tam zamanında e-postalarına yanıt verebiliyor ve Zoom aramalarına katılıyor. Herkes sürekli erişilebilir durumda.

McKinsey’in bir başka çalışmasına göre; ankete katılan şirketlerin %60’ı “yeni uzaktan satış modellerinin geleneksel kanallar kadar ya da daha etkili olduğunu kanıtladığını” bildirdi.
Görünürde herhangi bir lojistik dezavantaj olmaksızın, çalışanları kalıcı olarak uzaktan çalışmaya kaydırmak, maliyet, üretkenlik ve nihai olarak kâr açısından şirketler için giderek artan bir biçimde cezbedici bir fırsatı ifade ediyor.

Bilgisayarlar ve akıllı telefonlar sayesinde patronumuz ya da yöneticimiz, şimdi bir tıklama, e-posta ya da bir alo mesafesinden daha uzakta değil. Bu nedenle ofis; arabada, yiyecek alışverişinde, yerel toplu taşmada giderken ya da gece dinlenmeye yatmışken bizi izleyebilir. İşle ilişkili mesajlar nadiren bir kol mesafesinden daha uzakta.

Modern çalışma hayatının en sinsi özelliklerinin tümü gibi, dönüşüm kaçınılmaz olarak çalışanlara bir ikramiyeymiş gibi satılacak. Beraberinde, artan kişisel özgürlük ve eklenen iş yaşamı “esnekliği”yle getirecekmiş gibi (örneğin bu Facebook’ta, iyi performans ve deneyimli çalışanlar için potansiyel bir ödüle[11] dönüştürülmekte).

Ama uzaktan çalışmanın hâkim olduğu bir iktisadi modele doğru yeni yeni belirmekte olan bu kayma, sıradan çalışanların kendileri için uçsuz bucaksız bir risk taşıyor. (Şimdiden birçokları teknolojinin iş ve özel yaşam arasındaki zaten geçirgen olan hattı aşındırmasına izin verdiği bir kültürün kurbanı).

Bilgisayarlar ve akıllı telefonlar sayesinde patronumuz ya da yöneticimiz, şimdi bir tıklama, e-posta ya da bir alo mesafesinden daha uzakta değil. Bu nedenle ofis; arabada, yiyecek alışverişinde, yerel toplu taşmada giderken ya da gece dinlenmeye yatmışken bizi izleyebilir. İşle ilişkili mesajlar nadiren bir kol mesafesinden daha uzakta. Neoliberalizmin çabalama ve sonu gelmez kendini geliştirme üzerine insanı tüketen baskısıyla birleştiğinde, birçoğumuzun kendini kapatmayı zor bulduğu bir ortam.

Çalışanların Atomize Edilmemesi

İşletmelerin bakış açısından verimli olsa da uzaktan çalışmanın kalıcı ekonomisine doğru kayma (modern çalışmanın zaten müdahaleci kültürünü kişisel aygıtların ötesine ve yatak ve oturma odalarımızın mahrem fiziksel alanlarına genişleterek) patronların ve piyasa güçlerinin özel yaşamımıza müdahalesini sadece pekiştirebilir ve derinleştirebilir. Bir zamanlar kamusal alan olanın büyük bir kısmının, on yıllardır süren neoliberal saldırıların ortasında, şimdiden paramparça edilmesiyle bu tür bir kayma, sıradan işçilerin bizzat evlerinin özel aktörler tarafından ele geçirilen ve kâr elde etmek için kullanılan fiili metalar haline geldiği, kapitalizmin daha da karanlık bir aşamasının habercisi olabilir.

Ben Burgis’in yazdığı gibi[12] pandemi, işverenlerin çalışanları üzerinde casusluk yapmasına yardım eden distopyacı araçları icat eden yazılım şirketleri için bir nimet olduğunu şimdiden kanıtladı: Ev bilgisayarlarını, son klavye vuruşuna dek çalışanların alışkanlıklarını ve etkinliklerini izleyen mini “Big Brother’lara” dönüştürdüler. Elbette Amazon gibi şirketlerdeki çalışanlar kesintisiz gözetime ve verimlilik izlemesine zaten tabiydi[13]. Uzaktan çalışmanın yeni bir rejiminde bunun gibi önlemler, her bireyin dizüstü bilgisayarının işverenlerinin “panoptik” bakışının herhangi bir zamanda izleyebildiği bir tele-ekrana dönüşmesiyle, hızla kural haline gelebilir.

İnsan sıcaklığının ve rastlantısal toplumsal etkileşimin son kalıntılarının da piyasa verimliliği adına soyulup atılmasıyla, çalışanlar arasındaki ilişkiler radikal bir biçimde gayriinsani hale getirilebilir. Bir bölmeye atanan bir çalışan, bir fabrika zemininde diğerleriyle belirli bir ortamı paylaşanlara göre daha fazla atomize edilmiştir: evlerini ya da apartman dairelerini hiçbir zaman terk etmeyenlerin, insanların örgütlenmesine ve çalışma koşullarını dönüştürmesine izin veren türden ilişkileri geliştirmek şöyle dursun, iş arkadaşlarıyla konuşarak ya da bir yönetici aleyhine özel bir şakayı paylaşarak, zaman geçirmesi bile daha az mümkün.

Uzaktan ekonomi fikri daha sıkıcı ama daha az acil sorunları da gündeme getirir: Her şeyden önce, evden çalışmayı olanaklı kılan teknolojiyi ve altyapıyı kimin ödemesi bekleniyor ve dahası insan kaynakları tek bir fiziksel adresi olan bir ofis alanını yönetmekle artık görevlendirmiş olmadığında, bundan tam olarak kim sorumlu? Kanadalı bir sendika liderinin bir zamanlar haklı olarak sorduğu gibi[14]: Bilgisayarı, yüksek hızlı kablosuz bağlantıyı ve ergonomik koltuğu kim ödeyecek? Çalışanlar mola verecek mi? Evden çalışan bir kişi düşerse, ne olur, tazminat alır mı?

Teknoloji ve işletme lobicilerinin kesinlikle direnecekleri katı düzenlemelerin yokluğunda, şirketler süreç içinde çalışanların sağlığını ve güvenliğini koruma sorumluluğunu omuzlarından atarken, ofis malzemelerinin ve işyeri altyapısının sorumluluğunu sıradan çalışanların kendisine yüklemekten alıkoyacak çok az engel bulunuyor.

Her evin bir büro ve her büronun bir ev olmasıyla, iş ve özel yaşam arasındaki en son sınır kalıntısı da temelli olarak yok olacak.

Her evin bir büro ve her büronun bir ev olmasıyla, iş ve özel yaşam arasındaki en son sınır kalıntısı da temelli olarak yok olacak. Daha da kötüsü, fiziksel ofis alanının kısmen ya da tamamen ölümü, birçok çalışanın etkili bir biçimde uzaktan taşeron olduğu, işverenlerin evleri üzerinde asgari kısıtlamayla keyfi denetim uygulayabildiği, bunun sözde imtiyazmış gibi işlediği, işin daha derin bir prekaryalaşmasının katalizörü olabilir.

Sosyalistler, patronların ve piyasaların zamanlarımız, özel hayatlarımız ve bireysel özerkliklerimiz üzerinde çok fazla güç ve denetim dayattığını uzun süredir ileri sürüyordu. Hızla tomurcuklanan uzaktan çalışmaya direnmezsek zamanlarımızın, özel hayatlarımızın ve bireysel özerkliklerimizin daha büyük bir parçasını kısa sürede yutacaklar.